WAHYU NUGROHO - PLURAL PAINTING

BOTHEKAN ( 1 )
oleh Djajus Pete pada 02 November 2010 jam 1:37

ING taun 1997, aku ngumpulake Paribasan, Bebasan, Sanepa lan sapanunggalane, cacahe ana 555 iji. Niyatku arep takterbitake dadi buku. Niyatku mbukokake uga ateges melu nguri-nguri amrih paribasan tinggalane leluhur iku ora kebacut ilang kesilep, ora beda kaya bangsane bumbon pawon sing kasimpen ana ing bothekan, ora ilang, mula rancangan buku kasebut takwenehi judhul BOTHEKAN. Nanging merga saka angele golek badhan penerbit,nganti saiki naskah kasebut isih ngangkrak.

Paribasan lan sapanunggalane tinggalane leluhur Jawa akeh sing wis ora dingerteni dening anak turune wong Jawa. Endi sing aran paribasan lan endi sing bebasan, saloka, sanepa lan sapanunggalane, ora ngerti pilah-pilahe. Racake wong kojah, digebyah uyah yen kabeh rupa paribasan. Kanggo mbedakake siji lan sijine, ing pungkasane ukara takwenehi tandha. Paribasan (Pb) ; Bebasan (Bs) ; Saloka (Sl); Sanepa (Sn) lan liya -liyane.





Katrangan :

Paribasan (Pb) :

Tetembungan gumathok, ajeg panganggone kanthi teges wantah.



Bebasan (Bs) :

Tetembungan gumathok, ajeg panganggone mawa surasa pepindhan kanggo madhakake pakarti utawa kahanane uwong.



Saloka (Sl) :

Tetembungan wantah kasamun ing umpama, mawa surasa pasemon.



Sanepa (Sn) :

Tetembungan mawa surasa mbagetake kanthi tembung kosok-balen.



Candra (Cd) :

Tetembungan kanggo nyandra peranganing badhan, solah-bawa, kahanane alam, satriya, ratu lan sapanunggalane.



Entar (Et) :

Tetembungan kiasan, dudu teges kang salugune.



Pacelathon (Pc) :

Tetembungan kanggo nyethakake apa wae kang lagi digunem.



Pepindhan (Pp) :

Tetembungan kang nyebutake apa-apa kanthi dipadhakake utawa katandhing karo barang liyane.



Basa Rinengga (Br) :

Tetembungan kang rinengga, engga dadi tetembungan kang edi-peni sarta becik mungguhing sastrane.





01. Abang-abang lambe (Pb).

Samudana ; lelamisan.



02. Abot anak tinimbang telak (Pb).

Luwih merlokake kaperluane anak tinimbang keperluane dhewe.



03. Adhang-adhang tetesing ebun (Pb)

Ngarep-arep paweweh sing durung karuwan tekane.



04. Adigang , adigung, adiguna (Pb)

Adigang : ngendelake kekuwatane.

Adigung : ngendelake kaluhuran lan kapinterane.

Adiguna : ngendelake panguwasane.



05. Adol lenga kari busike (Pb)

Dum-duman ora komanan dhewe.



06. Aji godhong jati aking ( (Pb)

Tanpa aji babarpisan.

( aking = garing )



07. Akal bulus (Pb)

Ngapusi kurang julig, gampang dingerteni dening wong sing arep diapusi.



08. Akal koja (Pb)

Ngapusi kanthi cara sing alus banget.

(sodhagar bangsa Indhu)



09. Akeh sandhungane (Et)

Kerep oleh alangan.



10. Aling-aling katon {Pb)

Arep nyelaki kaluputan,konangan saka tingkah lan guneme dhewe.



11. Aluwung kalah wang tinimbang kalah wong (Pb).

Aluwung kapitunan nanging prawira,tinimbang oleh kauntungan nanging nistha.



12. Ana bapang sumimpang (Bs)

Nyingkiri reruwet.

(bapang = blalag, njepapang mawa cagak dipaku ing pinggir dalan dienggo

tenger jenenge dalan utawa jenenge desa ).



13. Ana catur mungkur ( Pb)

Emoh ngrungokake rerasane liyan kang kurang prayoga.

( catur = gunem )



14. Ana dhaulate ana begjane (Pb)

Ana ungup-ungupe bakal nemu kabegjan nanging kabegjan iku ora sida teka.



15. Ana dina ana upa (Pb)

Wong sing ora nguwatirake pangan.



16. Anak anung anindhita ( (Br)

Anak sing linuwih tanpa cacat.



17. Anak polah bapa kepradhah (Pb)

Wong tuwa nemu reribet saka tingkah-polahe anak.



18. Anak-anak timun ( Bs)

Ngepek anake liyan,bareng wis gedhe diepek bojo.



19. Ancik-ancik pucuke eri ( Pb).

Ora kepenak atine ; tansah kuwatir.



20. Anggenthong umos (Bs).

Ora bisa nyimpen wadi.



21. Anglong jiwa (Br)

Katon saya kuru awake merga sedhih.



22. Angon iriban (Pb)

Angon wayah.



23. Angon ulat ngumbar tangan ( Pb).

Maspadakake ulate liyan,arep dikutil barange.



24. Anguk-anguk kubur (Pb)

Wis meh mati.



25. Anteng kitiran (Sn)

Esreg banget ora bisa meneng.



26. Apik kemripik nancang kirik (Pb)

Laire katon apik nanging batine ala.



27. Arep jamure emoh watange (Pb)

Gelem kepenake, emoh kangelane.

(watang = kayu prebatang = batang kayu papan uripe jamur)



28. Asrah jiwa (Br)

Masrahake pati uripe.



29. Asu arebut balung (Bs)

Regejegan perkara sepele.



30. Asu belang akalung wang (Bs)

Wong asor nanging sugih.



31. Asu gedhe menang kerahe ( Sl)

Wong kuwasa yen orakara \n karo wong cilik padhatan menang senajan

wong kuwasa iku kudune kalah jalaran luput.



32. Atangga macan (Pb)

Tetanggan wong sing ngangkah rusake liyan.



33. Ati bengkong oleh oncong ( Pb)

Wong ala oleh kanca ala, utawa : duwe karep ala banjur oleh dalan

sing ora prayoga.

(oncong = oncor ; obor ; urubing peni).



34. Atine metu wulune ( Pb)

Tuwuh drengkine ; tuwuh panastene



35. Atine momot ( Et)

Atine sabar banget.



36. Awak pendhek budi ciblek (Bs)

Wong asor kang uga asor budine.



37. Bacin-bacin iwak ala-ala sanak (Bs)

Senajan ala wong isih sedulur,yen sengsara ya ora mentala.



38. Baladewa ilang gapite ( Bs)

Tanpa daya jalaran ilang kekuwatane.



39. Bali menyang kinjeng dome (Bs)

Wong cilik dadi wong gedhe,wusana dadi cilik maneh.

(kinjeng dom = kinjeng cilik saedom )



40. Bandha bau (Pc)

Mung pawitan bau, tanpa kepinteran.



41. Banyu pinerang ( Pb).

Pasulayane (tukarane) sedulur enggal rukun maneh.



42 .Banyu sinaring ( Pb)

Tansah ngati-ati ngulatake budine liyan.



43. Bapa kesulah anak kepradhah ( Pb)

Anak wajib tanggunbg jawab marang perkarane wong tuwane sing

wis mati, nyauri utange lan sapanunggalane.



44. Bathang gajah ( Bs)

Wong gedhe sing wis ilang panguwasane.



45. Bathang lelaku ( Bs)

Wong ijen sing ngambah dalan sing mbebayani.



46. Bathang ucap-ucap ( Bs)

Wong loro ngambah dalan sing mbebabayni.



47. Bathok bolu isi madu (Bs)

Wong asor nanging sugih kepinteran.

(bathok bolu = bathok wadhah jamu jaman biyen)



48. Bau kapine ( Bs)

Ora padha pangrengkuhe ; pilih kasih.



49. Bebek diwuruki nglangi (Bs)

Wong pinter diwuruki.



50. Bebisik nguwuh-uwuh ( Bs)

Arep rempit marang wadi nanging solah bawane ngetarani

njalari kewiyak wadine.

(bebisik = omong alon ; bisik-bisik )



(Ana candhake)



BOTHEKAN (2)
oleh Djajus Pete pada 02 November 2010 jam 18:40

51. Becik ketitik ala ketara (Pb)

Klakuan kang becik utawa ala mesthi bakal katon dhewe.



52. Belo melu seton (Bs)

Wong sing mung anut grubyug.

(seton = watangan ing dina Setu)

(watangan = latihan tumbak-tumbakan)



53. Beras kutah arang mulih takere (Bs)

Pawarta kang wis sumebar ora bisa bali wutuh.



54. Berbudi bawa leksana (Br)

Seneng weweh lan netepi janjine.



55. Bisa njara langit (Pb)

Pinter banget.

(jara = bur cilik kanggo ngebur kayu).



56. Bisa njaring angin {Pb)

Pinter banget. Bisa ngrampungi pegaweyan sing wong liya ora bisa nindakake

awit saka angele.



57. Blaba wuda (Pb).

Merga saka banget lomane nganti awake dhewe kecingkrangan.



58. Blilu tau pinter durung nglakoni (Pb)

Senajan bodho nanging bisa nindakake jalaran wis dadi pegaweyane.

(blilu ; balilu = bodho)



59. Bocah wingi sore (Pb)

Wong dewasa isih dipadhakake bocah jalaran isih enom.



60. Bolu rambatan lemah (Bs)

Perkara sing embet-embetan, ora ana rampunge.

(bolu = arane tetuwuhan lan wohe sing mrambat lemah).





61. Bung pring petung (Bs)

Bocah sing wlagang banget, gelis gedhe.



62. Bungahe kaya wong nunggang jaran ebeg-ebegan (Pb)

Bungah banget.

(jaran ebeg-ebegan = jaran kepang )



63. Busuk ketekuk pinter keblinger (Pb)

Wong bodho lan wong pinter padha cilakane.



64. Bubuk oleh leng (Bs)

Duwe karep ala oleh dalan ala,saya olehe ngangseg saka senenge.

(bubuk = arane kewan bangsane thether sing mangan kayu)



65 . Byung-byung tawon kambu (Bs)

Wong pirang-pirang grudag-grudug merga kelu marang pawarta.



66 . Cablek-cablek lemut (Pb)

Ora tau nindakake pegaweyan abot nanging penak banget uripe.



67 . Cacah cucah caturan karo dhangkling (...)

Eman-eman caturan karo wong gendheng, marakake ora kajen.



68 . Cangkem gatel arang mingkem ( ...)

Seneng nyatur ala.



69. Cangkem karut (...)

Nggragas, apa-apa doyan.



70. Cangkem lunyu ( Pb)

Ora kena dipercaya guneme.



71. Cangkem rusak godhong jati krasa opak ( ,,,)

Barang kang sejatine ora patut dipangan, meksa dipangan.



72. Cangkem urab-uraban (...)

Seneng ngunen-uneni nganggo tetembungan sing saru.



73. Car-cor kaya kurang janganan (Pb)

Guneman sing ora patut , saru.



74. Caruk banyu (...)

Gedhe cilik, ala lan becik dianggep padha.



75. Ceblok alu (Pb)

Giliran.



76. Ceblok kangkung (Pb)

Bakul sing nawakake dagangane kanthi mundhak-mundhak.



77. Cebol nggayuh lintang (Bs)

Tangeh bisane kaleksanan.



78. Cedhak kebo gupak ( Bs)

Sesrawungan karo wong ala watege.



79. Cegah dhahar lan guling (br)

Tirakat ngurangi mangan lan turu.



80. Cengkir ketindhingan kiring (Bs)

Arep omah-omah kepeksa durung bisa jalaran sedulure tuwa durung

omah-omah , arep nglangkahi ora wani.

(kiring = krambil tuwa kang garing)



81. Cincing-cincing meksa klebus (Pb)

Niyate ngirit, malah ngorot, malah entek akeh ragade.



82. Ciri wanci lelahi ginawa mati (Pb)

Kelakuan ala marine yen wonge wis mati.

(lelahi = lelewa )



83. Cocak nguntal elo (Bs)

Panjangka kang nglengkara kelakone.



84. Colok lintang (Br)

Lelungan wayah bengi tanpa obor.



85. Criwis cawis ( Pb)

Dikongkon tansah madoni nanging gelem tandang.



86. Cumbu laler (...)

Watege ora antepan, sok minggat.



87. Cuplak andheng-andheng yen ora pernah panggonane ( Bs)

Sedulur utawa kanca sing njalari ala prayoga disingkirake.



88. Dadi kembang lambe (..)

Tansah digunem.



89. Dadiya banyu emoh nyawuk (...)

Emoh.



90. Dadiya dalan emoh ngambah (...)

Emoh sapa aruh.



91. Dadiya godhong emoh nyuwek (...)

Emoh.



92. Dagang tuna andum bathi (Bs)

Gawe kabecikan lumantar wong liya.



93. Dahwen pati open ( Pb)

Nacad supaya wong liya ngemohi, perlune barang sing dicacat iku

arep diepek dhewe.



94. Dawa ilate (Pb)

Seneng golek pangalembana sarana madulake alane liyan.



95 . Dawa-dawa ula (...)

Rembugan nganti kedawa-dawa.



96 . Demang ngiras tangkilan (Bs)

Tamu ngiras dadi pladen.

(tangkilan = sowan ; seba ngarsane Ratu )



97 . Desa mawa tata, negara mawa cara (Pb)

Siji-sijine panggoinan nduweni adat tatacara dhewe.



98. Dhadhap ketuwuhan cangkring (Bs)

Perkara becik ana sing njalari ala.

(cangkring = arane wit kaya dhadhap sing uwite ana erine )



99. Dhalang krubuhan panggung ( Bs)

Wong kang kandheg guneme jalaran keweleh.



100. Dhalang ora kurang lakon (Pb)

Wong ora kurang akale.



101. Dhalang opah-opah ( Bs)

Wis rekasa malah tombok.



102. Dhayung oleh kedhung ( Bs)

Duwe karep alam oleh dalan.

(dhayung = welah kanggo nglakokake prau)



103. Dhemit ora ndulit, setan ora doyan (...)

Tansah slamet,ora ana sing nganggu gawe.



104. Dhengkul iket-iket ( Bs)

Wong bodho didadekake pengarep.

(lumrahe merga isih sedulur).



105. Dibeciki mbalang tai (Bs)

Dibeciki malah males ala.



106. Dicuthat kaya cacing (Pb)

Ditundhung kanthi degsiya banget.



107. Digarokake dilukokake kaya kebo dhebleng (Bs)

Diakon nyambutgawe abot lan prasasat ora bisa ngaso.



108. Digebyah uyah (...)

Dianggep padha wae.



109. Digembol ora mrojol, dibuwang ora kemrosak (Pp)

Pepindhane kawruh utawa ngelmu.



110. Digetak angop (Bs)

Didhawuhi nindakake pegaweyan sarana dadakan.



111. Dikempit kaya wade, dijuju kaya manuk (...)

Diopeni becik lan diweleg panganan.





112. Dikena iwake aja butheg banyune (Bs)

Bisaa kena nanging aja nganti gawe gendra.



113. Dipalangana mlumpat, didhadhunga medhot ( Pb)

Wong sing wis ora kena dipenggak kekarepane.



114. Disosog ing ujar (...)

Diune-uneni ala.



115. Diulungake endhase digandhuli buntute ( Bs)

Ing lair rila, ing batin owel.



116. Diuyah asemi ( Pb)

Ngalembana luwih saka samesthine.



117 . Diwenehi ati ngrogoh rempela (Bs)

Diwenehi kalonggaran isih kurang trima.



118. Dolanan ula mandi (Pb)

Njarag nindakake apa-apa sing mbebayani.



119. Dudu berase ditempurake (Bs)

Udhu rembug sing ora cocog karo bab sing lagi dirembug.

Utawa : aweh wangsulan sing ora cocog karo ptakonane.

(ditempurake =diedol )



120. Dudu sanak dudu kadang yen mati melu kelangan ( ...)

Senajan wong liya nanging yen nganti nemoni ora kepenak ya dibelani.

Utawa : uga bisa ateges bojo.



121. Dudutan oleh anculan (Bs)

Wong loro wis kethikan.

(weden manuk ing sawah sarana didudut)



122. Dugang mirowang (Pb)

Maune ngrewangi, wusana malih dadi mungsuhe.

(mirowang = mitulungi ; ngrewangi)



123. Durga ngangsa-angsa ( Pb)

Wong angkara murka.



124. Durung kebak keselak jujul (Bs)

Durung pinter wis pamer.



125. Durung ilang pupuk bawange (Pb)

Isih dianggep durung dewasa.



126. Durung ilang pupuk lempuyange ( Pb)

Isih cilik.



127. Durung pecus wis keselak besus (Pb)

Kawruh durung sepiroa wis keselak rabi.

Utawa : durung bisa golek pangan wis wani rabi.



128. Dreman oleh momongan ( Pb)

Wis akeh tanggungane ndadak nindakake apa-apa njalari saya

wuwuh tanggungane.

(dreman = wong wadon sing sugih anak)



129. Edom sumurup ing banyu (Bs)

Tindak sing alus ora ngetarani,dadi telik sandi.

(telik sandi = mata pita = mata-mata )



130. Eduk sandhing geni (Pb)

Gampang nuwuhake perkara.



131. Emban cindhe emban siladan ( Bs)

Pilih kasih , ora padha pangrengkuhe siji lan sijine.



132. Empol pinecok ( Pb)

Gampang banget.



133. Emprit abuntut bedhug (Bs)

Perkara sepelke dadi gedhe



134. Endhas gundhul dicukur ( Bs)

Wis ora nduwe ndadak diapusi.



135. Endhas gundhul dikepeti ( Bs)

Wis kepenak isih dikepenakake maneh.



136. Endhas digawe sikil, siki digawe endhas (Pb)

Golek pangan kanthi rekasa.



137. Enggak-enggok lumbu ( Pb)

Mung manut marang ombyake liyan.



138. Enggon Cina didoli dom (Bs)

Wong pinter diumuki.



139. Enggon welut didoli udhet (Bs)

Wong pinter diumuki kepinteran.

(udhet = anak welut ; welut cilik )



140. Entek golek kurang amek (...)

Nguman-uman wong sakatoge, tembunge ora ana enteke.



141. Entek jarake ( Pb)

Entek kasugihane.



142. Entek ngomah entek ngalas (...)

Entek sakabehe, ora ana sisane.



143. Enthengan bau (...)

Seneng tetulung rumagang gawe.



144. Enthengan tangan (...)

Cengkiling ,seneng mara tangan ; seneng milara.



145. Esuk kedhele sore tempe (...)

Guneme mencla-mencle.



146. Gagak nganggo elare merak (Bs)

Wong cilik sing uripe,panggonane lan sapanunggalane kaya wong gedhe.



147. Gajah marani wantilan (Bs)

Njarag marani kacilakan.

(wantilan = cagak kanggo nyencang gajah)



148. Gajah ngidak rapah ( Bs)

Wong kang nerak wewalere dhewe.

(gegodhongan utawa rereged kang mblasah ing lemah)



149. Gambret singgang merkatak ora ana sing ngopeni (Bs)

Prawan kenes ora ana sing nglamar jalaran ora ana priya sing seneng

ngalap bojo.

(gambret = singgang sing kapndho tumrap pari)



150. Gandane arum jamban (Sn)

Banger banget.

(jamban = pakiwan ; padusan ngiras kakus)



(Ana candhake )


BOTHEKAN (3)
oleh Djajus Pete pada 02 November 2010 jam 15:52
151. Ganti watang (...)
Ganti pegaweyan.

152. Gantung kepuh (...)
Ora duwe sandhangan kanggo salin.

153. Garing-garing anggere garang ( Pb)
Senajan mlarat nanging aja nganti ngisin-isini.
( garang = katon gagah)

154. Gedhang apupus cindhe ( Bs)
Kabegjan kang elok banget.
(cindhe ; kain sutra abang motif kembang-kembang)

155. Gedhe dhuwur ora pangur ( Bs)
Wis dewasa durung ngerti tatakrama

156. Gedhe endhase ( ..)
Kumalungkung ; gumedhe ; angkuh.

157. Gemblung jinurung, edan kuwarisan ( Pb)
Ugal-ugalan nanging tansah slamet.
(gemblung = gendheng ; edan )

158. Geni pinanggang (( Bs)
Lagi nesu tampa wewadul, saya mundhaqk nesune.

159. Gentho tlesor ( Pb)
Wong ala nyenyolong ing paran.
(gentho = maling )

160. Glathik sakurungan (Bs)
Wong-wong sing wis golong-gilig.

161. Gliyak-gliyak yen tumindak ( ... )
Senajan kanthi alon, yen terus ditandangi, suwe-suwe mesthi
bakal rampung.

162. Glundhung semprong ( Pb)
Wanita nalika wiwit bebrayan karo priya ora nggawa apa-apa.

163. Giri lusi janma tan kena ingina (Pb)
Cacing wae bisa nggremet tekan pucuk gunung, apamaneh manungsa,
saya ora kena disepelekake.
(giri = gunung ; lusi = suket ; janma = wong ; tan = ora )

164. Golek klimising lambe ( .. )
Golek suguhan.

165. Gong lumaku tinabuh (Bs)
Kumudu-kudu ditakoni.

167. Gong muni sasele (Bs)
Mriksa perkara lagi ngrungokake guneme wong siji, wong
sijine durung ditakoni.
(sasele = sasisih)

168. Greget-greget suruh (...)
Nesu nanging ora kawetu.

169. Gudhang rempelas (...)
Pinter ngapusi.

170. Gumembrang ora adang (... )
Mung anggras thok.
Mung nggetak thok sarana swara.

171. Gupak pulut ora mangan nangkane (Pb)
Melu kangelan ora melu ngrasakake pituwase.
(pituwase = asile )

172 Guru aleman (...)
Seneng dialembana.

173. Guru Bakal (Br)
Samubarang kang isih wujud bakal, durung dadi dandanan. Kayadene :
mas lantakan ; kapuk ; kayu ; wesi lan sapanunggalane.

174. Guru dadi (Br)
Samubarang kang wis dadi dandanan, kayadene : gelang, kalung, jarit, kursi
lan sapanunggalane.

175. Guru lagu (...)
Dhong-dhinge swara ing pungkasane tembang Macapat.
(macapat = tembang cacah 9 , yaiku : kinanthi ; pucung; asmaradana ; mijil ;
maskumambang ; pangkur ; sinom, dhandhanggula ; durma ).

176. Her gung raja manung (Bs)
Sing sugih, sing berbudi.
(her = banyu ; gung = agung )

177. Her mina kata (...)
Nungsung pawarta ; njaluk kabar.
(her = banyu ; mina = iwak ; kata =pangucap, ujar, gunem ).
(Kaya iwak ing banyu sing tansah obah lambene, kaya lambene
wong tetakon).
Yen ing crita pewayangan, sing ajeg takon mengkono iku Dursasana marang
bapa pamane,Harya Sangkuni, patih praja Hastina, sawuse Sangkuni mundur saka
pasewakan ( sawuse ngadhep Ratu). Ing pagelaran njaba ,wis dipapag Dursasana
sakadang Kurawa" ha ha ha ha ha ha....,her mina kata, Man. Nungsung pawartos,
menapa ingkang dipun rembag. Ha ha ha ha..."



178. Holobis kuntul baris (...).
Sengkut gumregut maju bebarengan.

179. Idu didilat maneh (Bs)
Njabel kesaguhan kang wis dijanjekake.

180. Idu geni (Bs)
Klakon saguneme.

181. Ila-ila wong tuwa malati (...)
Ngestokake kandhane wong tuwa.

182. Ilang-ilangan endhog siji (Pb)
Tekad-tekadan kelangan anak siji ora dadi apa,
yen anak iku ora manut wong tuywa.

183. Isih amba jangkahe. (...)
Isih aqkeh sing dijangka ; isih bisa njangka sing muluk-muluk
jalaran umure isih enom.

184. Isih mambu kulit (Pb)
Isih klebu sedulur.

185. Iwak klebu wuwu (Bs)
Kena diapusi kanthi gampoang.
Utawa : nemoni bebaya kang wis ora bisa ngoncati.

186. Jajabang mawinga-winga (Cd)
Raine mengangah abang kaya kembang wora-wari saka banget nesune.
(winga = katon abang mbranang tumrap rai ; mawinga-winga = banget abang ).


187. Janma mati murka (Pb)
Wong cilaka merga saka murkane.

188. Jaran krubuhan empyak (Pb)
Wis kanji banget
(kanji = kapok ; jinja ; trauma )

189. Jati ketlusuban ruyung (Bs)
Golongane wong becik-becik ketlusuban (klebon) wong ala.
(ruyung = rerungkutan bangsane glagah alang-alang luwih gedhe)

190. Jembar dhadhane (Et)
Sabar.

191. Jembar kawruhe (Et)
Akeh ilmune.

192. Jembar kubure (Et)
Mlebu swarga ; diapura kabeh dosane.

193. Jembar segarane (Et)
Sugih pangapura.

194. Jenang dodol tiba wedhi (Bs)
Rembug wis dadi banjur ana sing njalari jugare.
(jugar = buyar ; wurung ; ora sida )

195. Jumambak manak jumebang meteng (Pb)
Wong wadon kang sugih anak.
(Saben rambute anake wayah jumambak , kena dicambak, duwe anak maneh.
Saben anake maneh iku rambute wis jumebeng, wis wiwit weteng maneh.
Jumebeng = wayah ngarepake jumambak ).

196. Jun lokak kocak (Bs)
Wong sing ora akeh kawruhe, sok dhemen umuk.

197. Jurang grawah ora mili (Bs)
Katone loma nanging cethil.

198. Kabegjan kebrayan (...)
Sugih donya, sugih anak.

199. Kadang kadeyan (...)
Sanak sedulur ; kadang warga.

200. Kadang katut (...)
Dadine kadang karo wong liya jalaran ana sedulure sing
dialap bojo dening wong liya mau.

201. Kadang konang (Bs)
Sing diaku sedulur mung sing sugih.

(Ana candhake)

Cathetan :
Ing postingan katelu (ka-3) iki, kapungkasan tembung bebasan : Kadang konang.
Tembung bebasan iku nalare kepiye? Iber-iberan konang (kunang-kunang) sing metu ing wayah bengi katon kelip-kelip duwe lampu ing peranganing awake ,kanggo cecolok lakune jroning penteng. Padhange lampu konang, dening embah-embahe wong Jawa, kena kanggo pasemon omahe wong sugih sing padhang gumebyar. Utawa kelip-kelipe konang warna kuning iku, uga bisa kanggo pasemone wong sugih mas-masan sing rupane kuning. Pancen ya ana, wong sing mung seneng ngaku sedulure sing sugih. Sedulure sing mlarat, ora diaku, ora tau disaba.
Dadi, kanggo mangerteni tegese bebasan iku mau, isih kudu nganggo mikir-mikir yen tembung iku rupa pasemon utawa pralambang. Lan ukara iku : kadang konang, uga kepenak dirungu awit ana ritmene. Mawa lagu, berirama, ,bersajak : ang, ang. Genah yen embah-embahe wong Jawa dudu wong sembarangan, wong lantip pikir lan jero rasane, uga ing babagan sastrarne ,edi-peni, nengsemake ati. * (Bojonegoro, 2 Nopember 2010).-
BOTHEKAN (4)
oleh Djajus Pete pada 02 November 2010 jam 19:40
202. Kacang ora ninggal lanjaran (Bs)
Klakuane anak padhatan ora adoh saka klakuane wong tuwane.

203. Kajenanga, kaebora (Pb)
Arep dikapakane ,mangsa bodhoa awit wis dipasrahake.

204. Kakehan gludhug kurang udan (...)
Mung kakehan janji thok, mung omong thok.

205. Kakehan pawon (Pb)
Bola-bali ngalih omah.

206. Kalah cacak menang cacak (...)
Sabarang gawe perlu dijajal utawa dinyatakake luwih dhisik.
(cacak = jajal = coba )

207. Kandel kupinge (Pb)
Ora duwe isin.
(Senajan kupinge krungu tembung ora pantes, meksa ora isin)

208. Kandhang langit kemul mega (Br)
Wong tanpa asal paran ; wong mbambung utawa wong sing mblayangan
mrana-mrana ora duwe papan panggonan.
Tembunge : :omahe ya langit (kolong langit), kemule (yen turu) mega.

209. Kapiran kapirun, gaga ora matun, sapi ora nuntun (Pb)
Kapirun, ora kepanduman apa-apa.

210. Karoban saksi (Pb)
Wis akeh wong sing meruhi, nyekseni panggawe ala.
(karoban = kebyukan akeh)

211. Kasep lalu wong meteng sesuwengan (Bs)
Kasep banget.
(Nalika isih prawan ora suwengan, bareng wis meteng lagi suwengan. Mangka
miturut adat Jawa, wong sing lagi ngandhut ora kena kesangsangan penganggon
saka emas, gelang, kalung, suweng, ali-ali dicopoti kabeh).

212. Kawruhe jero tapak meri (Et)
Kawruhe cethek banget.

213. Kawuk ora weruh marang salirane (Bs)
Nacad marang liyan, ora ngerti menawa awake luwih ala tinimbang
sing diwadoni (sing dicacat).
(kawuk = samubarang kang ala saka wis lawase).

214. Kaya asu karo kucing ( Bs)
Ora bisa rukun.

215. Kaya banyu karo lenga (Pb)
Sedulkur sing ora bisa raket.

216. Kaya Cina craki (Bs)
Cethil banget.
(craki = cethil )

217. Kaya dhalang kurang sajen (Pp)
Wong guneman sing semune kurang greget.
( greget = semangat )

218. Kaya jambe sinigar (..)
Padha rupane, kaya wong kembar.

219. Kaya jangkrik mambu kili (Pp)
Tandange wong ngamuk sing waringuten.

220. Kaya kethek ditulup ( Bs)
Lingak-linguk merga bingung, ora ngerti apa sing bakal ditindakake.

221. Kaya kinjeng tanpa soca (Bs)
Blasuran tiondake merga ora ngerti tata.
(soca = mripat ; kaya kinjeng tanpa mripat = nabrak=nabrak)

222. Kaya mimi lan mintuna (Pp)
Tansah reruntungan, rukun banget prasasat ora tau pisah.
(mimi lan mintuna, arane uripuripan lanang-wadon sing urip ana ing
banyu pinggir segara, tansah reruntungan ora tau pisah)

223. Kaya orong-orong kepidak (...)
Cep klakep, meneng dadakan.

224. Kebat kliwat gampang pincang (...)
Tumindak kesusu wusana nemu tinemu salah.

225. Kebanjiran segara madu (Pb).
Oleh kabegjan kang gedhe.

226. Kebo bule mati setra (Bs)
Wong pinter sengsarab uripe,jalaran ora ana wong sing mbutuhake kepinterane.

227. Kebo ilang tombok kandhang (Pb)
Kelangan barang digoleki ora ketemu, malah kelangan wragad
kanggo nggoleki.

228. Kebo kabotan sungu (Bs)
Rekasa uripe jalaran kakehan anak nganti ora bisa ngragadi anak-anake.

229. Kebo lumumpat palang (Bs)
Ngadili perkara sing ora manut undhang-undhange negara.

230. Kebo mlaku dipasangi (...)
Wong sing njaluk digawekake.

231. Kebo mulih menyang kandhange (Bs)
Pangkat sing oncat saka sawijining waris, pamburine pangkat iku bisa bali
menyang waris iku maneh.
Utawa : wong sing nalika isih enom nyambutgawe ing papan adoh, bareng wis tuwa
banjur bali menyang tanah papan klairane, papan asalusule.

232. Kebo mutung ing pasangan (Bs)
Nggarap pegaweyan durung rampung, wegah nerusake.

233. Kebo nusu gudel (Bs)
Wong tuwa njaluk warah anak utawa marang wong enom.

234. Kebo sapi dikeluhi, yen wong dikandhani (...).
Manungsa iku cukup diereh nganggo tembung.

235. Kecik-kecik yen wudhu (...)
Ana ing pajagongan, sethithik- sethithik yen melu omong.
kecik = arane isi sawo
wudhu = (melu) tombok yen carane wong main, ngabotohan.
Yen ing pajagongan, ya melu tombok gunem, swara, melu omong.

236. Keduwung nguntal wedhung (Pb)
Nggetuni perkara sing wis mungkur.
(wedhung = saemper pangot utawa peso sing pucuke lancip)

237. Kegedhen empyak kurang cagak ( Bs)
Kegedhen panjangka, kurang kepinteran.

238. Kejugrugan gunung menyan (Bs)
Oleh kabegjan kang gedhe.

239. Kekudhung walulang macan (Pb)
Lumrahe sok diucapake luwih singkat : kudhung lulang macan.
Nganggo aling-aling wong kuwasa supaya kaleksanan sedyane.
(sedyane = karep tujuane)

240. Kelacak kepathak (..)
Ora bisa mukir merga wis kebukten.

241. Kendel ngringkel, dhadhag ora godag (Pb)
Ngakune kendel jebul kuwalahen.

242. Kendhile nggoling (...)
Kecingkrangan ; kurang pangan.

243. Kendhit mimang kadang dewa (Bs)
Kalis ing bebaya.
( mimang = oyot ringin sok dienggo srana panulaking bebaya k anthi
dikendhitake/disabukake ) Maksude : enggone kalis saka bebaya
kaya-kaya wis kendhitan mimang lan ya dadi kadange Dewa.

244. Kepalu ketutu (....)
Kapitunan luwih saka sawarna.
(luwih saka sawarna = luwih saka siji )

245. Kepaten obor (...)
Kelangan lacak aluraning sedulur.

246. Kepaten pasaban (Pb)
Kelangan papan pangupajiwa.

247. Kepergok pager suru (Bs).
Nemu reribed dadakan.

248. Keplok bokong (...)
Nyuraki wong kasangsaran.

249. Keplok ora tombok ( Pb)
Melu seneng-seneng ora melu kelangan wragad.

250. Kere munggah bale ( Bs)
Wong asor didadekake priyayi.

251. Kere nemoni Mulud (Pb).
Memangan kanthi dhokoh ninggal tata.

252. Keri tanpa, pinecut (Pb)
Merga rumangsa nindakake penggawe ala, atine wis sumelang
senajan ora didakwa.

253. Kerubuhan gunung (Pb).
Nemu kesusuhan gedhe.

254. Kesandhung ing rata, kebenthus ing tawang (Pb)
Nemu bebaya sing ora dinyana-nyana
(rata = papan kang rata ; tawang = awang-awang )
Ing papan rata kok bisa kesandhung? Ing awang-awang kok
bisa kebenthus?

255. Kesasaban tapih (Pb).
Priya (wong lanang ) sing kalah prabawa karo bojone.
(kesasaban = ketutupan ).
kesasaban saka tembung lingga (kata dhasar) 'sasab' sing uga ateges : menang
kesasaban tapih bisa ditegesi sing menang tapih.
tapih = jarit ; jarik (kain penganggone wanita).


256. Ketepang ngrangsang gunung (...)
Wong sekeng (mlarat) darbe panjangka gedhe.

257. Kethek saranggon ( Sl)
Wong ala sagrombolan.

258. Ketiban awu anget (Bs).
Ora ngerti apa-apa didakwa.

259. Ketiban ndaru (...).
Oleh kabegjan kang gedhe banget.
(ndaru = pulung = wahyu kabegjan )

260. Ketiban tai baya (Bs)
Kena ing dakwa, ditarka (didakwa) nindakake panggawe ala.

(Ana candhake)

Cathetan :
Apa sing takaturake iki olehku nglumpukake saka buku-buku lawas lan buku anyar. Nanging ora mesthi ana ketrangan sing jangkep, klebu paribasan, bebasan, saloka apa liyane. Mulane ing samburine ukara ana sing takkosongi kanthi tandha (...). Iku takpasrahake marang panjenengan, pemaos, kepiye enggone menggalih kanthi wis takaturi cathetan ing ngarep , apa sing disebut Paribasan, Bebasan, Saloka, Sanepa, Panyandra, Pepindhan lan sapanunggalane.(*)

BOTHEKAN (5)
oleh Djajus Pete pada 03 November 2010 jam 2:41
261. Ketonjok blolok (Bs)
Nyatur ala, ora ngerti yen wong sing dicatur ana ing kono.

262. Ketula-tula ketali (Pb))
Uripe tansah ngalami ora kepenak, kerep sengsara.

263. Kineban lawang tobat (...)
Wis ora bisa oleh pangapuraning Alah.

264. Klenthing wadhah masin (Bs)
Wong sugih, senajan wis mlarat meksa isih lumayan uripe.

265. Kleyang kabur kanginan (...)
Ngulandara ; mbambung ; urip saparan-paran.

266. Kriwikan dadi grojogan (Pb)
Perkara sepele dadi gedhe.

267. Krosak ing kene, gedebug ing kana (Pb)
Nyemoni.

268. Kudhi pacul singa landhepa (Bs)
Wis padhadene sinau,kari padha adu begja.

269. Kucing-kucing diraupi (...)
Ala-ala uga gelem jalaran lagi butuh.

270. Kumenthus ora pecus (Pb)
Sugih kesaguhan nanging ora mrantasi.

271. Kulak warta adol prungon (Pb)
Takon pawarta lan ngandhakake pawarta kang dirungu.

272. Kumrisik tanpa kanginan (Pb)
Senajan ora didakwa, sarehne rumangsa nindakake panggawe ala atine
meksa ora kepenak.

273. Kuncung nganti gelung (Pb)
Wiwit cilik nganti tuwa.

274. Kuntul diunekake dhandhang, dhandhang diunekake kuntul (Bs)
Sing apik dikandhakake ala, sing ala dikandhakake apik.
(dhandhang = manuk gagak )

275. Kutuk marani sunduk (Bs)
Njarag marani bebaya.
(kutuk = arane iwak kali ; sunduk = iratan pring kanggo nyunduki iwak)

276. Ladak kecangklak (Bs)
Wong angkuh nemu pakewuh.

277. Lahang karoban manis (Bs)
Rupane ayu tur luhur budine ; apik rupane lan apik bebudene.
(lahang = legen ; towak enom sing rasane legi)

278. Lambe satumang kari samerang (Bs)
Wis kerep dituturi nanging ora manut-manut.
(tumang = ganjel lambe pawon , lumrahe saka kreweng)
(merang = gagang pari sing wis garing sawuse gabahe dirontog).

279. Lanang kemangi (Pb)
Wong lanang sing jirih banget.

280. Landhep dhengkul (Pc)
Ora gathekan ; ora lantip; bodho.

281. Lawas-lawas kawongan godhong (...)
Wong ngabdi iku lawas-lawas mesthi ora kanggo.
(kawongan godhong = nduweni sipat kaya godhong, yen ora ana gunane
banjur dibuwang ).

282. Lebak ilining banyu (Pb)
Wong cilik dianggo tiban kaluputan.

283. Ledhang nemu pedhang (Pb)
Wong klonthang-klanthung nemu kabegjan.
(ledhang = leledhang ; tumrap wong mlaku)

284. Lengkak-lengkok ora wurung ngumbah popok ( Pb)
Bocah wadon mengkak-mengkok emoh ditari rabi. Wusana gelem semu
kepeksa lan klakon anak-anak.

285. Lidhah sinambung (Bs)
Pawarta utawa khabar kang timbal-tumimbal, gethok tular.

286. Lodho-lodho walang sangit nggendhong kebo (Bs)
Katone ora duwe akal ala, jebul julig banget.

287. Lukak apapak (Pb)
Wong bodho ambege kaya wong pinter.
(ambege = patrape ; solahe ; gayane )

288. Lumpat kidang (Pb)
Ora kanthi urut kacang, ana sing diliwati.

289. Lungguh ngedhangkrang kaya dhalang sila tumpang (Pp)
Lungguhe katon angkuh.

290. Luput cinatur (Pc)
Wis ora perlu dicatur maneh merga wis cetha alane.
(dicatur = digunem)

291. Luput suwuk (Pb)
Wis ora kena dituturi.

292. Lurung buntung (Pb)
nDakwa durjana (maling) ora bisa nggoleki.

293. Luwih rupa kurang candra (...)
Isih luwih endah rupane sing dicandra tinimbang karo olehe nyandra.

294. Mada kawongan (Pb)
Nacat nanging ing batin isih seneng.

295. Madal sumbi (Pb)
Madoni prentah ora tumuli nindakake pakon.
(pakon =prentah)

296. Madal wicara (Pb)
Madoni dhawuh.
(wicara = omong )

297. Madu balung tanpa isi ( Bs )
Ngrembug perkara sepele nganti regejegan.

298. Macan guguh (Bs)
Wong gedhe senajan wis ilang panguwasane nanging isih medeni.
(guguh = ompong )

299. Maju ewuh mundur kepaluh ( Pb)
Yen sedyane (karepe) diterusake bakal nemoni ora kepenak,
nanging yen diwurungake uga bakal ngalami kapitunan.
(paluh = blethokan ; jeblogan )

300. Malang-malang kaya andha, menthang-menthang kaya gandhewa (..)
Memalangi ; ngalang-alangi.

301. Malik bumi (Pb)
mBalik ngeloni mungsuh.

302. Malik tingal (Bs)
Nyelaki keyakinane, mari olehe setya suwita banjur ngeloni mungsuh.

303. Maling aguna (Pb)
Wong ala sing pinter banget nandukake pialane.
(nandukake = ngecakake )

304. Maling atma (Pb)
Maling sing ngarah pati.

305. Maling nebu sauyun (Pb)
Wong saomah ala kabeh.
(nebu sauyun = kaya wit tebu sadhapur; sagrombol )

306. Maling sadu (Pb)
Wong ala sing tindak-tanduke katon becik.
(sadu = utama ; suci )
(tindak-tanduke kaya wong suci,jebul wong ala)

307. Maling sandi (Pb)
Nindakake panggawe ala nanging ora ngetarani.
(sandi = winadi ; sinamun ; sinamar ).

308. Maling totos (Pb)
Benggole maling ; gegedhuge maling.
(totos = jejunggul utawa lelurah sing diwedeni)

309. Mambu kulit daging (Pb)
Isih kepernah sedulur.

310. Mambu-mambu yen sega (Pb)
Senajan ala wong isih sedulur.

311. Manuk mencok dudu pencokane ; rupa dudu rupane (Pc)
Barang kang nyalawadi.

312. Mantu mbata rubuh (Pb)
Mantu luwih saka siji dibarengake.

313. Mata yuyu (Et)
Gampang nangis ; gembeng.

314. Matang tuna numbak luput (Pb)
Kabeh panjangkane ora kaleksanan (ora klakon).
(watang = tumbak tanpa lelandhep ; genter ; kayu prebatang)

315. Mbalung usus (Bs)
Kekarepane kendho-kenceng ; ora ajeg.

316. Mbeguguk ngutha waton (Pb)
mBangkang prentah.
(mbeguguk = mbegogok )

317. Mbondhan tanpa Ratu (Bs)
Tumindak sasenenge dhewe, ora perduli marang anane angger-angger.
angger-angger = pranatan (pranatan lumrahe digawe dening Ratu utawa pangarsane
Negara). Bondhan = arane joged utawa beksan. mBondhan = jejogedan seneng
nganggep kaya wis ora ana Ratu ; kaya wis ora ana angger-angger.

318. Mburu kidang lumayu (Bs)
Ngarah barang kang mokal bisane kena.

319. Mbuwang rase oleh kuwuk (Pb)
mBuwang sing ala malah oleh sing luwih ala.
(kuwuk = kucing alasan )

320. Menang akal karo okol (...)
Kapinteran luwih unggul tinimbang karo karosan.

( Ana candhakle )


BOTHEKAN (6)
oleh Djajus Pete pada 04 November 2010 jam 7:36
321. Menangi gajih ( Pb)
Menangi kepenake, ora melu nglakoni rekasane.
menangi = nemoni = ngalami

322. Meneng-meneng ngandhut kreneng (Pb)
Katone ora apa-apa nanging batine duwe niyat.
(kreneng = panci rantang kanggo ngirim isi sega,lawuh-sayur.
Katon primpen isine ora katon, kaya wong duwe niyat
sing sumimpen ing jrone ati.

323. Menthung koja kena sembagine (Pb)
Rumangsa bisa ngapusi, nanging sejatine dheweke sing kapusan.
koja = sodhagar (pedhagang ) bangsa Indhu.
sembagi = kain weton manca (import)

Cethane, saka rumangsane bisa ngapusi sodhagar Indhu kuwi,
ora ngertiya sembagi duweke dhewe kena diapusi koja.


324. Midak ilat (Pb)
Kurang ajar.

325. Midak supata (Pb)
Nerak wewalere dhewe.
(supata = sumpah )
Padha karo nerak sumpahe dhewe, nerak wewalere dhewe.
wewaler = larangan

326. Mikul dhuwur mendhem jero (Bs)
Agawe kuncarane asmane wong tuwane.
Cethane : Apike wong tuwane kudu dipikul dhuwur, yen ana
alane wong tuwa, alane kudu dipendhem sing jero, dilalekake,sukur
melu dijalukane sepura marang Pangerane.

327. Milang tatu (Pb)
Ngetung lan nggetuni kaluputane.
(milang = ngetung)

328. Mirong kampuh jingga (Pb)
Madeg kraman ; mbalela ; mbrontak.
mirong = ngemulake kampuh (jarit) ing pundhak terus nutupi
awake. (Ukara ksb uga sok dijangkepi tembung : mbondhan tanpa
ratu, dadi : Mirong kampuh jingga, mbondhan tanpa ratu sing ya
padha tegese,yaiku : nedya mbalela, madeg kraman ; mbrontak marang
Ratu sing ngerehake.


329. Mitra kinulit daging (Pb)
Mitra wis manjing dadi sedulur.
manjing = mlebu ; lumebu ; rumesep (meresap).

330. Miyak wangkong ( Pb)
Ngandhakake wewadine liyan.
wangkong = tangkepane bokong
Maksude : wewadi sing primpen kaya ing cepitane bokong sing ndhelik
kok diwiyak (dibukak) dikandhakake uwong.

331. Mrojol selane garu (Pb)
Bisa oncat saka bebaya sing wis meh tumiba.

Katrangan :
Garu sing ana untune, nggarut lemah lan isih ditumpaki sing nggaru, apa
wae sing kena lakune garu wis mesthi keterak. Kok ana sing bisa
mrojol, luput saka lakune garu. Iku dening embah-embahe wong Jawa
sing ngripta paribasan iku, kena kanggo sanepane wong sing bisa
oncat sumingkir saka bebaya sing wis meh tumiba.


332. Mubra-mubru blabur madu (Pb)
Sarwa kecukupan ing sakabehe.
blabur = alabur = berlabur.

333. Mulur nalare (Et)
Bisa nggagas landhung.

334. Mumbul-mumbul kaya tajin (Pb)
Atine tansah lunja-lunja, ora kena diendhakake.
tajin = banyu ing liwet sing wis umob.
lunja-lunja = lunjak-lunjak seneng banget.
diendhakake = dipenggak

335. Nabok nyilih tangan (Bs)
Namakake panggawe ala sarana kongkonan.

336. Nampel puluk nebak wong mangan (Pb)
Nyenyongah rejekine liyan njalari rejekine liyan iku
dadi wurung.

337. Nandur pari jero (Pb)
Gawe kabecikan mbokmenawa anak-turune bisa nampa piwalese.

338. Nandur wiji keli (Pb)
Ngopeni turune wong becik, mbokmenawa ing tembe ana piwalese.

339. Nangung mloroting wuwung owahing sirap (Pb)
Nanggung yen ora bakal nemu cilaka utawa kapitunan.

340. Napuk rai (Bs)
Gawe wirang ing pasamuan (pajagongan).

341. Ndhupak apus kependhem (...)
Ngelingake perkara kang wis sirep.

342. Negara gedhe obore padhang jagade (Pb)
Sakehing prakara ditliti priksa kanthi adil.

343. Ngabangake kuping (Pb)
Agawe muring.

344. Ngadhep celeng boloten (Bs)
Srawung karo wong sing ala watake.
boloten = reged.

345. Ngajak ora omah (Pc)
Ngajak bubrah.

346. Ngamuk punggung (...)
Ngamuk kaya ngamuke wong bodho sing nekat tanpa petung.

347. Ngandel tali gedebog (Bs)
Percaya marang wong sing ora sentosa budine.

348. Ngandhut godhong randhu (Pb)
Guneme lunyu mencla-mencle.
Cethane : godhong randhu yen digeceg, demekane pancen lunyu.

349. Ngangsu apikulan warih (...)
Golek ilmu wis sangu dhedhasare ilmu iku.
warih = banyu

350. Ngatonake siyunge (Bs)
Ngatonake panguwasane.

351. Ngaup awar-awar (Pb)
Suwita wong mlarat uatawa wong sing ora duwe panguwasa.

352. Ngidak geni blubukan (Bs)
Nemu cilaka saka kurang pangati-atine.
geni blubukan = geni wawa campur awu.

353. Ngebuk wong meteng (Bs)
Ambegsiya banget ; sawenang-wenang.

354. Ngebun-ebun enjang ajejawah sonten (Ws/ Wangsalan)
Nyuwun rabi ; nglamar

Cethane :
bun wayah esuk arane awun-awun
udan wayah sore arane rarabi
tembung awun-awun kedhapuk dadi tembung : nyuwun
tembung rarabi kadhapuk dadi tembung : rabi

355 .Ngelem legine gula (Bs)
Ngalembana wong gedhe utawa wong pinter.

356. Ngemut legine gula (Bs)
Dititipi barang, dielongi mbaka sethithik, dijaluk ora diwenehake
jalaran ngrasakake enak.

357. Ngenteni timbule watu item, ngenteni kereme prau gabus (Pb)
Ngarep-arep barang sing mokal kelakone.
(watu item = watu antep sing rupane ireng)

358. Nggajah elar (Bs)
Kumalungkung ; sombong ; gumedhe.

359. Nggantung untu (Pc)
Wis kepengin banget memangan.

360. Nggayuh-nggayuh luput ( Pb)
Kang dijangka ora klakon.

(Ana candhake)


BOTHEKAN (7)
oleh Djajus Pete pada 07 November 2010 jam 14:06
361. Nggayuh tawang (Pb)
Njangka prakara kang mokal.
tawang = langit

362. Nggedebog bosok (Bs)
Wong kang ala rupane lan ya ala klakuane.

363. Nggedhekake puluk (Et)
Nengenake memangan.

364. Nggegalak racak , menangi kemreki.
Nggugah marang kekarepan kang ala.

365. Nggegem watu (Pb)
Ngincim arep males.

367. Nggenteni watang putung (Bs)
Nggenteni pegaweyan.

368. Nggepok wangkong (Pb)
Geneman nganti nggepok cacate wong sing diajak guneman.

369. Nggondheli buntute macan (Pc)
Nggugu ujaring durjana, manut satingkah-polahe.
durjana = maling ; rampog ; mbrandhal.

370. Nggudel bingung (Pb)
Ora karuwan polahe jalaran keslepeg butuh.

371. Nggutuk api lamur (Bs)
Maeka marang liyan nganti nemu cilaka, nanging banjur api-api
(ethok-ethok) ora ngerti sebabe nemu cilaka.
nggutuk = nggepuk ; menthung

372. Nggutuk elor kena kidul (Pb)
Nyemoni.


373. Ngingu satru nglelemu mungsuh (Pb)
mBeciki marang mungsuh.

374. Nglancipi eri (Pb)
Ngobongi atine wong sing wis muring, kareben saya muring.

375. Nglungguhi klasa gumelar (Pb)
Nemu kepenak dene kabeh wis cumepak.

376. Nglungguhi klasa pengulu (Pc)
Dialap bojo dening ipe kapernah tuwa ing sapatine bojone.

377. Ngontragake gunung (Pb)
Misuwur banget ; nggumunake banget.
Kayata : wong sekeng (ringkih) bisa ngasorake wong sentosa utawa,
wong bodho bisa ngasorake wong pinter.

378. Ngoroki kuping (Pb)
Ngandhani utawa nuturi akeh-akeh.

379. Ngoyag-oyag turus ijo (Pb)
Ngganggu gawe prawan sing durung dewasa, utawa :
nDhemeni wadon bojone liyan.
turus = kethokan wit-witan cilik-cilik sing arep ditandur.

380. Ngrebut kemiri kopong (Pb)
Melik barang sing tanpa ana ajine.

381. Ngregem kemarung (Pb)
Momong wong sing angel watake lan mbebayani.
kemarung = erining oyot gembolo (gembili).

382. Ngubak-ngubak banyu bening ( Pb)
Gawe rerusuh.

383. Nututi layangan pedhot (Bs)
Ngarah baline barang sepele sing wis ilang, saumpama
sedyane klakon ora gathuk karo rekasane nututi.

384. Nyagak alu (Pb)
Dipercaya nanging ora mitayani (ora mrantasi).

385. Nyokot kelud (Bp).
Nglakoni pegaweyan kanthi rekasa ora ngrasakake pituwase.
pituwase = asile ; sembulihe, imbalane.

386. Nyalulu nruwelu (Pb)
Teka ing omahe wong duwe gawe tanpa diundang, mung golek suguhan.

387. Nyandhung cepaka sawakul (Pb)
Nemu kabegjan gedhe.
cepaka = barang kerajinan saka perak kayadene mangkok, bokor.

388. Nyaru wuwus ( Pb)
Nyela-nyela wong lagi guneman.
wuwus = omong

389. Nyawa saringan (Pc)
Wong utawa bocah sing bisa waras saka enggone lara meh
mati. Utawa : wong kang bisa lolos saka bebaya pati.

390. Nyempal sambi mancal (Bs)
Njupuk barange wong sing dipondhoki banjur lunga.
sambi = nyambi.

391. Nyeret pring saka pucuk (Bs), utawa : Ngglandhang pring
saka pucuk (Bs).
Pegaweyan sing sabenere gampang, dadi angel saka kleru
panggarape.

392. Nyolong pethek ( PB)
Luput ing pangira.
pethek = bethek ; pangira

393. Nyumur gumuling (Bs)
Babarpisan ora bisa nyimpen wewadi.
wewadi = wadi ; rahasia.

394. Nyundhang bathang bantheng (Bs)
Njunjung dharahing (turuning) ngaluhur sing wis apes.

395. Nyunggi lumpang kentheng (Pb)
Ngrasakake sesanggan kang banget abote.
lumpang kentheng = lumpang gedhe saka watu.

396. Nyungkup kramat bejad (Bs)
mBeciki apa-apa sing wis rusak banget.
kramat = makam , kubur

397. Nyuwuk kempul (Pb)
Ngreribedi wong kang lagi rembugan.
kempul = saemper gong cilik.

398. Obah ngarep kobet mburi (Pc)
Yen sing dadi pengarep gelem nyontoni, andhahane melu wae.
andhahan = reh-rehan ; bawahan ; anak-buah

399. Oleh angin becik ( ...)
Ana ungup-ungupe bakal oleh kabegjan.

400. Olehe njenthik arep dijempol (Pc)
Olehe njaluk arep dijaluk.

401. Opor bebek mentas saka awake dhewek (Bs)
Bisa mentas saka pambudidayane dhewe.

402. Ora ana balung erine (Pb)
Ora gawe sumelang apa-apa.

403. Ora ana banyu mili mendhuwur (...)
Turun apik ya dadi apik.

404. Ora ana kukus tanpa geni (Bs)
Saben ana warta mesthi ana nyatane.

405. Ora angon kosok (Pb)
Ora angon wayah.

406. Ora antop ora segu (Pb)
Ora nyuwara apa-apa.

407. Ora bisa ndulit mangsi (...)
Ora bisa nulis.

408. Ora duwe wudel (Pc).
Ora duwe nalar.

409. Ora ganja ora unus (Bs)
Rupane ala lan atine uga ala.
ganja = dhasar pesining keris sing rumakit karo wilahane.
unus (diunus) , tumrap keris sing diunus (dibateg) metu saka wrangkane.

410. Ora gembring ora waring (Pb)
Ora nyandhang , mlarat banget.
gembring = tipis lan mimpring tumrap kain.
waring = bangsane kadut alus sok digawe jubah.

411. Ora gembung ora irung (Pb).
Mlarat ora duwe keluwihan apa-apa.


412. Ora gendhong ora titir (Pb).
Ora kandha-kanda ; ora omong-omong.

413. Ora gombak ora kuncung ambege kaya Tumenggung (Pb)
Mlarat ora duwe kepinteran apa-apa nanging
gumedhe banget.

414. Ora jaman ora makam (Pb)
Ora manut kalumrahane wong akeh.

415. Ora Jawa (..)
Ora weruh ing tata.

416. Ora keris ora keras (...)
Senajan ora duwe gegaman yen keras (anggras).
keras omonge = anggras omonge ; banter sigrak omonge

417. Ora mambu enthong irus (Pb)
Wong liya braya ; dudu sedulur.

418. Ora ngerti kenthang kimpule (Pb)
Ora ngerti perkarane.

419. Ora ngilo githoke (Pp)
Ora ngelingi marang kekurangane awake dhewe.

420. Ora polo ora uteg (Pb)
Gebleg banget.


Pangimpun : Djajus Pete,
Pengarang Sastra Jawa Modern
Bojonegoro, 6 Nopember 2010.

(Ana candhake)


BOTHEKAN (8)
oleh Djajus Pete pada 07 November 2010 jam 1:42
421. Ora tedheng aling-aling (Pb)
Blaka suta ; bares kures ; blak kotang terus-terang.

422. Ora tembung ora lawung (...)
Nyilih barang ora nembung.

423. Ora thothok ora jawil (Bs)
Ora wewarta marang wong sing pantes dijaluki rembug.
wewarta = warta ; kabar

424. Ora uwur ora sembur (Bs)
Wong tuwa sing ora menehi pawitan bandha marang anak lan
uga ora menehi pitutur becik.

uwur = 1) apa-apa sing disawurake.
2) nyebar wiji ing papagan utawa ing tegal.
sembur = semprot kang metu saka cangkem, maksude : swara, pitutur.

425. Ora weruh Alip bengkong (Pb)
Ora ngerti tulisan Arab.

426. Ora weruh pa pincang (Pb)
Ora ngerti tulisan aksara Jawa.

427. Ora weruh udanegara (...)
Ora ngerti ing tatakrama.

428. Orong-orong nggotong genthong (Bs)
Njangka prakara sing mokal kelakone.

429. Othak-athik didudut angel (...)
Katone kaya gampang jebul angel.

430. Owal awil awel (...)
Katone kaya gampang satemene angel.
(Padha tegese karo No.429)

431. Padu jiwa dikanthongi (Pb)
Pinter ngikal (ngronce) basa sing dienggo prakaran (padu).

432. Palang mangan tandur (Bs)
Pinrecaya rumeksa malah ngrusak.
pinrecaya = dipercaya
rumeksa = ngrumat

433. Pandengan karo srengenge (Bs)
Memungsuhan karo wong sing nduweni panguwasa.

434. Panen mata pailan gulu (Bs)
Weruh panganan werna-werna nanging ora melu ngrasakake
merga ora diwenenhi.
pailan : kahanan paceklik,larang pangan.

435. Peti geni (...)
Nyirik geni sarana ora mangan lan ora ngombe.

436. Pecruk tunggu bara (Bs)
Wong ala sing pinrecaya rumeksa barang kang dadi pekaremane.
Utawa : wong sing dipasrahi sing dadi pekaremane.

pecruk = pecuk , manuk sing pakanane iwak loh ,seneng nglangi ing
banyu, cakar lan sikile ana slapute kaya bebek.
bara = arane piranti kanggo golek iwak.

437. Pendhitaning antiga (Bs)
Laire kaya suci, njerone ora suci.
pendhitaning antiga = pendhitaning endhog, njaba putih, njero kuning.

438. Peteng jagade ( Et)
Susah.

439. Pidak pidarakan cekel longaning bale )Br)
Wong asor.

440. Pidak sikil njawil mungkur (...)
Wis kethikan.

441. Pilih-pilih tebu (Pb).
Milih-milih malah oeh sing ala (boleng).

442. Pisah kebo (Bs)
Pegatan durung sah, wis ora kumpul tunggal saomah.
pisah kebo = pisah ranjang

443. Pitik trondhol dibubuti wulune (Bs)
Wong mlarat kemalingan nganti entek-entekan.

444. Playune lonjong mimis (Sn)
Rikat banget
mimis = pelor ; pluru

445. Polahe kaya gabah diinteri (Cd)
Padha mlayu bingung pating bilulung.

446. Punjul ing apapak (Pb)
Wong kang luwih saka sapepadhane.

447. Pupur sawuse benjut (Bs)
Dadi ngati-ati sawuse ngalami cilaka.

448. Rai gedheg (Bs)
Ora idhep isin ; ora duwe isin.

449. Ramban-ramban tanggung (Pb)
Narka utawa ndakwa wong nanging ora ngerti jenenge.
Narka = nerka ( menerka )

450. Rampek-rampek kethek (Pb)
Nyanak wong ala, ditamani piala.

451. Rawe-rawe rantas malang-malang putung (Br)
Kabeh sing memalangi kekarepane bakal disirnakake.

452. Rembesing madu (Br)
Tedhak turune wong luhur.

453. Rembuge kaya welut dilengani (Pb)
Mencla-mencle.

454. Rembuge peret beton ( Sn)
Mencla-mencle.
(Padha tegese karo No. 453).

455. Renggang gula kumepyur pulut (Sn)
Raket banget srawunge.

456. Rindhik asu digitik (...)
Semrinthil dikongkon apa wae sing cocog karo kesenengane.

457. Rog-rog asem (Pb)
Mung kala-kala ; ora bisa ajeg.

458. Rupak jagade (ET0
Ora duwe pasaban awit wis dicidrani kabeh.

459. Rupak segarane (Et)
Ora gelem memehi pangapura.

460. Sabda pandhita Ratu (Bs)
Gunem sepisan dadi lan bakal ditetepi (diwujudi)
sabda = gunem.
Guneme pendhita lan Ratu iku,sepisan dadi, ora bakal diambali.

461. Sabuk galeng (Pb)
Tani sugih sawah.

462. Sadumuk bathuk sanyari bumi (Bs)
Prakaran bab wanita lan lemah, lumrtah ditohi pati.

463. Sadawane lurung isih dawa gurung (Pb)
Kabar bisa sumebar tekan endi-endi.

464. Saderma dadi wayang (...)
Urip mung saderma nglakoni.

465. Sagalak-galake macan ora bakal mangan gogore (..)
Ora ana wong tuwa sing tegel gawe cilakane anake.
gogor = jenenge anak macan.

466. Sandhang-sandhang rowang (Pb)
Kena ing dakwa banjur ngembet kanca utawa sedulur.

467. Sandhing kirik gudhigen (Pb)
Srawung karo wong ala watake.

468. Sanggar waringin (...)
Wong sing dadi pangayomane sanak sedulur.

469. Sapa salah seleh (Pb)
Wong kang tumindak luput, suwe-suwe bakal konangan.

470. Sarik dalan sandhing watang (Pb)
Prakara sing ora kena diterak, yen diterak nyilakani.
sarik = wewelak utawa bebendu
watang = kayu prebatang (batang kayu).


(Ana candhake).-


BOTHEKAN (9)
oleh Djajus Pete pada 07 November 2010 jam 18:19
471. Satru ati (...)
Satru batin ; satru sing ora ngetarani.

472. Satru bebuyutan (Pc)
Satru turun-tumurun.

473. Satru munggwing cangklakan (Pb)
Satru sing kacedhak.
(Satru marang sedulur utawa marang kanca sapegaweyan).
(munggwing = ana ing..)

474. Sedhakep ngawe-awe (Bs)
Katone meneng nanging satemene sing ajak-ajak panggawe ala.

475. Sedulur asu (Pc)
Sedulur tunggal ibu, seje bapak.

475. Sedulur jambe suruh (Pb)
Dudu sedulur nanging wis manjing dadi sedulur.

476. Sedulur tunggal welat (Pc)
Sedulur tunggal ibu lan bapak.
(welat : silatan pring apus sing landhep kanggo ngethok puser bayi).

476. Sedulur sinarawedi (Br)
Kanca kang ditresnani lan dianggep wis kaya sedulur.

( Tembung : sinarawedi, ana katrangan kang nyebutake yen iku saka
tembung : SINOROH lan WADI. Wadine (rahasiane) disorohake,
dikandhakake saka wis dianggep kaya sedulur ).

477. Sekul urug (Pb)
Weweh marang wong sugih.
( sekul =basa kramane sega )

478. Sembahyang rubuh-rubuh gedhang (..)
Mung manut grubyug , ora ngerti dongane.

479. Sembur-sembur adas, siram-siram bayem (Pb)
Saka pujine wong akeh muga-muga kabul sedyane.
(adas = jinising tetuwuhan sing uwohe kena kanggo tamba)

480. Semut marani gula (Bs)
Wong marani kamelikan pangan.
(kamelikan = nduweni rasa melik ; kepengin nduweni)

481. Sendhen kayu aking (Pb)
Sumendhe saksi sing wis mati.
(aking = garing)

482. Sepi ing pamrih rame ing gawe (Pb)
Tanpa melik apa-apa, tetep nyambutgawe kanthi ati seneng.

483. Sepikul segendhongan (Pb)
Andum warisaqn miturut wewaton : pandumane wong lanang
tikel ping pindho pandumane wong wadon.

484. Setan katon (...)
Wong kang seneng adul-adul.
(adul-adul = ngandhakake apa sing dirungu marang wong
liya kanggo golek alem).

485. Setan nggawa ting (Bs)
Wong kang seneng adu-adu.
(ting = lampu cilik kanggo colok kanthi lenga patra)
(adu-adu = wadulan ; tumbak cucukan ; ngandhakake marang
wong sing dirasani).
Padha tegese karo nomer 484.

486. Si Gedheg lan si Anthuk (Bs)
Wong loro sing wis kethikan.

487. Sing digembol mrojol sing dikandhut mrucut (Pb)
Samubarang kang diduweni ilang.

488. Singidan nemu macan (Pb)
nDhelik malah ketemu mungsuh.

489. Sirat-sirat madu (Pb)
Tetembungan manis mung kanggo ngenaki ati.

490. Srigunung (...)
Wong wadon sing yen dideleng saka kadohan katon apik,
bareng dicedhaki katon ala.

491. Sritaman (...)
Wong wadon sing dideleng saka cedhakan katon apik.

492. Suduk gunting tatu loro (Pb)
Nindakake pegaweyan nandhang kapitunan rong werna.

493. Sumur lumaku tinimba (Bs)
Wong sing kumudu-kudu dijaluki wewarah.

494. Sumur sinaba (Bs)
Wong sing dadi jujugane liyan kang arep njaluk tulung.

495. Surak ambata rubuh (Pp)
Surake wong pirang-pirang keprungu bebarengan.
(swara surake mak-breg kaya rubuhe bata tumpukan).

496. Suwe mijet wohing ranti (Pb)
Pegaweyan sing gampang banget ditindakake.
(ranti = tetuwuhan endhek sing uwohe cilik-cilik kaya woh tomat)

497. Tatune arang kranjang (Sn)
Tatune kerep banget.

498. Tatu tuwuh socane (Bs)
Rembug wis dadi banjur ana sing nyetani.

499. Tekek mati ulone (Bs)
Nemu cilaka saka pokale dhewe.
( mati ulone = mati saka ngulu pangan).

500. Tembang rawat-rawat ujare bakul sinambiwara (Pb)
Kabar sing durung nyata lan orane.
(bakul sinambi wara = bakulan sinambi wara-wara)
wara-wara = aweh kabar saka rembug sing dirungu saka ndalan.

501. Tepung kebo (Bs)
Wis tepung nanging durung ngreti jenenge.

502. Thenguk-thenguk nemu kethuk (Pb)
Ora nyambutgawe nemu rejeki.
(kethuk = arane gamelan kaya kenong cilik ).

503. Tiba ing kasur (Pb)
Ngalami urip kepenak sing ora kejarag.

504. Tigan kaapit ing sela (Bs)
Wong sekeng utawa wong ringkih memungsuhan karo
wong sentosa.
( tigan = endhog )
( sela = basa kramane watu )

505. Tikus mati ing elenge (Bs)
Ora lunga-lunga merga kelangan pasaban nganti tumeka
ing pati.
( elenge = eronge )

506. Timun mungsuh duren (Bs)
Wong ringkih memungsuhan karo wong sentosa.
(Padha tegese karo No. 504).

507. Timun wungkuk jaga imbuh (Bs)
Wong bodho (dudu wong peng-pengan) kanggone mung menawa
ana kekurangan, dienggo tambah-tambah.
(timun wungkuk = timun sing cilik bungkik)

508. Trenggiling api mati (Pb)
Api-api ora ngrungokake nanging sejatine ngrungokake banget.
( api-api = ethok - ethok )

509. Tulung menthung (Pb)
Katone kaya nulung nanging saya gawe rekasane.

560. Tulung kepenthung (Pb)
Tetulung wusana nemu cilaka.

(Ana Candhake )


BOTHEKAN (10)
oleh Djajus Pete pada 08 November 2010 jam 21:16
511. Tumbak cucukan (...)
Dhemen wadul.

512. Tumbu oleh tutup (Bs)
Oleh bojo sing padha wewategane, trep, cocog.

513. Tumenga sepa, tumungkul sepi (Br)
Ora ana sing dijagakake.
tumenga = nyawang mendhuwur

514. Tumplak ponjen (Pb)
Mantu anak ragil, utawa uga ateges entek babarpisan.
tumplak = srah-srahan utawa upacara mantu anak ragil
ponjen = kanthongan wadhah jamu.

(upacara tumplak ponjen mbutuhake wragad sing akeh banget
nganti sakehing dhuwit ing kanthongan kaya ditumplak entek).

515. Tuna satak bathi sanak (Pb)
Tuna sethihtik ora dadi apa sauger tambah kenalan ; tambah sedulur.
( satak = 100 dhuwit / arane wilangan dhuwit jaman biyen )

516. Tunggak jarak mrajak tunggak jati mati (Bs)
Turune wong asor dadi gedhe, turune wong luhur dadi cilik.
( mrajak = akeh thukulane )

517. Tunggak kalingan rone (Bs)
Ngrasani wong, ora ngertri yen sedulure wong sing dirasani
ana ing kono.
(rone = godhonge )

518. Tunggak kemadhuh (Bs)
Tilas mungsuh utawa maru.

519. Tunggal ajang (Pb)
Tunggal pegaweyan.

520. Tunggal banyu (..)
Tunggal ngelmu ; tunggal guru.

520. Turu kasur dikebuti (Pb)
Wis kepenak uripe, saya dikepenakake maneh.

521. Turun udhet (...)
Turune wong asor ; turune wong cilik.
( udhet = anak welut ; welut cilik )
522. Tut wuri andayani (..,)
Ngetut ing samburine bisa nambahi kekuwatan.

523. Ula-ula dawa (Pb)
Prakara sin banjur dadi ngambra-ambra.

524. Ula marani penthung (Bs)
Njarag marani bebaya.

525. Ulat madhep ati mantep (Pc)
Mantep ing ati.
( ulat = rai ; praupan )

526. Ulate bening leri (Sn)
Suntrut ; ora katon bingar
( banyu tilas pususan beras )

527. Undhaking pawarta sudaning kiriman ( (...)
Pawarta iku lumrah mundhak, ditambah-tambahi saka sanyatane.

528. Ungak-ungak pager arang (Bs)
Injan-injen arep njupuk barange liyan.

529. Usung-usung lumbung (Pb)
Gotong royong.

530. Utange arang wulu kucing (Sn)
Utange akeh lan pirang-pirang enggon.

531. Uyah kecemplung segara (Bs) utawa : Nguyahi segara.
Weweh wong sugih , utawa uga ateges : muspra.

532. Wadhuk beruk (Bs)
Wong sing akeh tadhahe pangan.
( wadhuk = weteng )
( beruk = bathok klapa takeran beras )

533. Wani cur-cur banyu kendhi (Pc)
Wani sumpah.

534. Wastra rusak ing sampiran (Pb)
Kepinteran ilang merga ora tau kanggo, utawa : sambubarang
kang rusak muspra merga ora tau kanggo.
( wastra = jarit; jarik )

535. Wedhus diumbar ing pakacangan (Bs)
Wong ala pinracaya rumeksa barang kang dadi pekaremane.

536. Wedi rai wani silit (Pb)
Wani muna-muni yen ora ana uwonge, yen adu arep karo wonge
ora wani muna-muni.

537. Welas temahan lalis (Pb)
Welas marang liyan wusana gawe sengsarane awake dhewe.
( lalis = lunga ; ilang )

538. Wirang mbebarang (Pb)
Wong sing ngandhakake kewirangane.

539. Wis akeh sudukane ( Pb)
Wis kerep kaweruhan lupute utawa alane.

540. Winongwong Jawata (Pb)
Klakon samubarang kekarepane.

winongwong = diemong ; dijangkung ; diayomi
Jawata = Dewa

541. Wong wadon iku swarga nunut neraka katut (Pb)
Beja lan cilakane wong wadon iku gumantung marang sing lanang.

542. Yatna yuwana lena kena (Pb)
Prayitna njalari slamet, sembrana njalari cilaka.

yatna = prayitna ; waspada
yuwana = slamet
lena = sembrana
kena = kedrawasan

543. Yiyidan munggwing rampadan (...)
Durjana sing wis malih klakuane dadi wong becik.

544. Yoga anyangga yogi (...)
Murid nirokake piwulange guru.

( yoga = anak )
( yogi = pendhita ; guru )

545. Yuyu rumpung mbarong eronge (Bs)
Wong mlarat nanging omahe njenggarang gedhe.
( yuyu rumpung = yuyu sing pothol sikile ).

Katrangan :


Kapustakan :
1. S.Padmosukotjo, Sarine Basa Jawa, Noordhoff-Kolff Nv, Jakarta, 1956.
2. S.Adi , Paribasan, Bebasan lan Saloka, Penerbit Mas,Solo, 1956.
3. S.Siswosudiro , Retna Ginubah, Balai Pustaka,Jakarta, 1956.
4. Prawirodihardjo, Kepek Basa Jawi, Penerbit Sriwijaya, Madiun ,tanpa taun.
5. Suwito, Kembang Setaman, PT. Intan Pariwara, Cet.ke- 5, Klaten, 1988.
6. Kamus Pepak Basa Jawa, Edhitor Sudaryanto, Badan Pekerja Kongres
Basa Jawa, Yogyakarta , 2001.
7. Cathetan tambahan saka pangimpun, Djajus Pete, Pengarang Sastra Jawa Modern.*

(Bojonegoro, 8 Nopember 2010).-